Po raz pierwszy z publikacją Przemysława Pawła Grzybowskiego, zetknęłam się jakieś dwa lata temu, kiedy to w ramach zajęć pozalekcyjnych prowadziłam w szkole koło miłośników języka polskiego. Chciałam, by miały charakter nie tyle kursu przygotowującego do konkursów polonistycznych, co raczej warsztatów doskonalących pisanie. Pisanie czegokolwiek i pod jakąkolwiek postacią, pisanie, „chlapanie atramentem” i naukę tego trudnego rzemiosła. Zdawałam sobie sprawę, że na rynku wydawniczym aż roi się od publikacji dotyczących nauki pisania. Ja jednak szukałam czegoś niebanalnego, napisanego z polotem i nieco figlarnym językiem z dostateczną ilością filologicznych fajerwerków. I znalazłam. Była to książka dwóch autorów: Przemysława Pawła Grzybowskiego i Krzysztofa Sawickiego Pisanie prac i sztuka ich prezentacji. Opracowanie adresowane do uczniów i studentów. Z racji tego, że mam kontakt z rozmaitymi pracami pisemnymi, a sama też często tworzę teksty, pozycja przydała się także i mnie. Zachwyciła mnie sposobem przekazu istotnych treści, brakiem „wodolejstwa” i oryginalnością zapisu, nie zapominając o humorystycznych ilustracjach do każdego rozdziału. Posługując się bardzo przystępnym językiem, ukazany został także zarys pisarstwa naukowego. Autorzy umieścili w pracy liczne odsyłacze do wielu opracowań popularnonaukowych i publicystycznych. To przewodnik bibliograficzny i internetowy zaspokajający w pełni dociekliwość i ciekawość wymagającego odbiorcy.

Niedawno poznałam następną książkę P. P. Grzybowskiego. To już kolejna pozycja dotycząca szeroko rozumianej wielokulturowości. Edukacja międzykulturowa – konteksty. Od tożsamości po język międzynarodowy powstała jako owoc pokonferencyjnych obserwacji. Struktura recenzowanej książki, zaopatrzona wstępem autora, podzielona została na dwie integralnie związane ze sobą części. Pierwsza z nich poświęcona jest teoretycznym i wynikającym z praktyki zagadnieniom pedagogiki międzykulturowej, a właściwie rozmaitym jej kontekstom – od tych najbardziej popularnych, czyli tożsamości, migracji, po te traktowane raczej wybiórczo, jak kontakty biznesowe, problemy osób wykluczonych, chorych, a przez to wyalienowanych ze społeczeństwa i nierzadko traktowanych jako Obcy.

Pierwsza część pracy to wybór artykułów, które wcześniej były publikowane w kilku opracowaniach pokonferencyjnych. Autor w takich zebraniach uczestniczył regularnie od dwunastu lat i chciał poprzez zebranie artykułów w jednej książce ułatwić dostęp do nich głównie studentom. Jego teksty nierzadko zawierały refleksje, które towarzyszyły mu podczas spotkań członków Społecznego Zespołu Badań Kultury i Oświaty Pogranicza oraz Stowarzyszenia Wspierania Edukacji Międzykulturowej. Sympozja organizowane były zazwyczaj w Białymstoku i Cieszynie, na których Grzybowski mógł podpatrywać, słuchać i obserwować swoich
Mistrzów.

Przemysław Paweł Grzybowski w poszczególnych rozdziałach pierwszej części swojej książki, skupił się głównie na kontekstach wielokulturowości. Pozycja ta jest kontynuacją jego poprzedniej publikacji Edukacja europejska – od wielokulturowości ku międzykulturowości. Tam jednak potraktował edukację międzykulturową jako ideę, hasło czy ideologię tak popularną w programach szkolnych i dokumentach instytucji europejskich. Natomiast artykuły pokonferencyjne recenzowanej pracy pogrupował w kilka bloków tematycznych.

To tu Czytelnik ma możliwość zgłębiania różnych kontekstów zróżnicowania kulturowego i problemów edukacji w tych właśnie obszarach. Każdy rozdział zilustrowany został trafnym cytatem dotyczącym jego zawartości, co powodowało swobodne przejście do meritum zagadnienia. Warto zaznaczyć, że książka ma zadatki na pracę o charakterze interdyscyplinarnym, bowiem łączy w sobie zagadnienia nie tylko szeroko rozumianej wielokulturowości, ale także innych dziedzin: pedagogiki, psychologii, filozofii, historii czy socjologii.

Cała ta część pracy jest wzbogacona kontrowersjami, które narosły wokół wielokulturowości i tożsamości kulturowej. Autor dokonuje prezentacji poszczególnych kontekstów, na zasadzie od ogółu do szczegółu, zwracając uwagę m.in. na obszary problemowe związane z pedagogiką międzykulturową. Ważna dla Grzybowskiego jest ich hierarchizacja i interpretacja uwzględniająca bliższy i dalszy kontekst połączony z edukacją. Autor wskazuje na badania dotyczące zjawisk związanych ze zróżnicowaniem kulturowym, zwłaszcza w zakresie edukacji międzykulturowej i regionalnej. Powołuje się przy tym na autorytety w dziedzinie pedagogiki. Jednym z dyskusyjnych poglądów Autora jest nacisk położony na metodologię badań edukacji w warunkach zróżnicowania kulturowego i rolę pedagogiki w badaniach empirycznych. Podkreśla przy tym, że żadna metoda nie daje gwarancji powodzenia, jeśli badacza nie charakteryzuje odpowiednia postawa moralna. Ukonkretnieniem przedstawionych tez jest w pracy Grzybowskiego krótkie wprowadzenie do każdego rozdziału charakteryzujące dane zagadnienie. Według mnie najciekawszym rozdziałem dotyczącym wielokulturowości jest kontekst klasyczny, dotykający tożsamości, migracji i pogranicza. Tu na plan pierwszy autor wysuwa dwa obszary relacji warunkowanych przez postrzeganie odmienności, a tym samym charakteryzuje kategorie osób – Innego i Obcego. Ta fachowo określana inność, jak zaznacza Autor, nie stanowi cech bezwzględnej, przysługującej stale temu samemu człowiekowi lub tej samej kategorii osób. Jest cechą względną, którą ma się w pewnych warunkach, a w innych nie – niezależnie od własnych modyfikacji (s.42). Autor wyraźnie podkreśla kategorię Obcego w stale zmieniającym się środowisku szkolnym. Wymienia też najczęściej spotykane szkolne kategorie Obcych. Od niepełnosprawnych fizycznie po osobników o odmiennej orientacji seksualnej, czy tzw. byłych Obcych. Grzybowski jasno rozdziela wyróżnianie się Obcych w danym środowisku od dyskryminacji czy uprzedzeń wobec osób pewnych kategorii. Co ciekawe, w tym rozdziale Autor podaje przykłady rozwiązań takich zachowań i łamania stereotypów, wymienia nazwy organizacji walczących z uprzedzeniami rasowymi i nie tylko.

W kolejnych rozdziałach Autor zwraca uwagę na fakt, że najważniejszą rolę – jako podmiotu w edukacji – mają do odegrania rodzina i społeczność lokalna. To szkoła i inne instytucje kontynuują zapoczątkowane przez nie procesy, wykorzystując je później jako trzon, swoistą bazę dla swych oddziaływań.

Autor zwraca także uwagę na narzędzie komunikacji i jego rolę w kontaktach interpersonalnych. Podkreśla ważną rolę języka, bo za jego pomocą można wyrazić każdą treść kulturową. Język jest nie tylko czynnikiem identyfikacji tożsamościowej w stosunku do innych, służy także jako narzędzie wymiany kulturowych wartości i wzorów. I tu Autor podkreśla, jak ważną sprawą jest wybór języka edukacji. Wspomina także o idei języka uniwersalnego, wspólnego. Esperanto jest używane w wielu krajach przez nauczycieli i badaczy problemów związanych właśnie ze zróżnicowaniem kulturowym i etnicznym. Jak zaznacza Grzybowski, początkowo twórca esperanta – Ludwik Zamenhof, którego osobiście dotykał antysemityzm, żywił nadzieję na zjednoczenie diaspory żydowskiej i zapobieżenie przejawom wrogości. Język ten miał być platformą porozumienia Żydów z innymi narodami. Po ewolucji stał się skutecznym środkiem edukacji międzykulturowej. W ostatnim rozdziale pierwszej części recenzowanego dzieła Autor porusza kwestię wykorzystywania edukacji międzykulturowej przez nowoczesne środki przekazu. To właśnie Internet jest czynnikiem, za sprawą którego dokonują się przemiany, szczególnie w sferze kontaktów między kulturami, a w związku z tym także w edukacji i pedagogice międzykulturowej. Autor podaje nazwy portali internetowych, na których zamieszczane są informacje o projektach edukacyjnych, pomocach naukowych czy kursach dotyczących właśnie międzykulturowości.

Druga część pracy to obszerny i co ciekawe, jeden z największych w Polsce, tematyczny przewodnik bibliograficzny – spis prawie 2000 tytułów prac w kilkunastu językach. Stanowi on nieocenioną pomoc dla badaczy poszukujących źródeł do opracowań historycznych oraz dla studentów gromadzących literaturę przedmiotu w trakcie pisania prac. Jest kwintesencją wszystkich wcześniejszych rozdziałów z pierwszej części monografii. Znajdziemy tu tytuły (uporządkowane alfabetycznie) dzieł pionierów i klasyków zajmujących się problemami zróżnicowania kulturowego, a zwłaszcza edukacji wielo- i międzykulturowej, a także źródła zwarte pochodzące z głównych oficyn uczelni międzynarodowych.

W ramach źródeł niezwykłych czy też ciekawostek, Czytelnik znajdzie tu także wielokulturową książkę kucharską dla studentów czy satyryczny poradnik ksenofoba w postaci żartobliwych obrazów wybranych narodów.

Podsumowując lekturę książki Edukacja międzykulturowa – konteksty. Od tożsamości po język międzynarodowy należy zaznaczyć, iż oprócz niewątpliwie ciekawej treści, oferuje ona łatwy i przyjemny odbiór uwarunkowany przystępnym językiem. Ta niezwykle erudycyjna pozycja literacka, pełna ciekawych przykładów wielokulturowości, tożsamości, edukacji międzykulturowej w różnych aspektach, stanowi dogłębną analizę omawianych zjawisk. Charakteryzuje ją naukowa precyzja, obiektywizm i szeroka perspektywa badawcza. Czytelnik może odnosić niekiedy wrażenie, że Autor kilkakrotnie podejmuje ten sam temat, wraca do poruszonych już zagadnień. Takie powroty są jednak uzasadnione, gdyż pozwalają na naświetlenie danej problematyki z wielu stron, co prowadzi do ich lepszego wyjaśnienia.

Mając na uwadze dobór literatury, należy podkreślić, że Autor sięgał do z różnorodnych materiałów, które pozwoliły mu na obiektywizm ocen i interpretacji. W bibliografii znajduje się ponad 300 publikacji – także obcojęzycznych. Z analizy przypisów i bibliografii wynika, iż Przemysław Paweł Grzybowski korzystał z wielu prac naukowych (w dużej mierze zagranicznych), ze świadectw historycznych i innych źródeł stanowiących cenny materiał faktograficzny. Wykazał również strony internetowe, fora i blogi, z których cytaty pojawiły się w recenzowanej pracy. To zapewne cenna i fachowa pozycja nie tylko dla pedagogów, dlatego warto, jak sądzę, polecić ją badaczom, studentom i wszystkim zainteresowanym aspektami wielokulturowości.

Artykuł pochodzi ze strony Stowarzyszenia Beit Lubsko - partnera portalu Kulturownia.pl.