„Ptaki śpiewają w Kigali” to ostatni wspólny film małżeństwa Joanny Kos-Krauze i Krzysztofa Krauzego. W swojej recenzji, branżowy Screen Daily określił ten obraz jako „hipnotyzujący” i „kipiący od emocji”. Za swoje role Jowita Budnik i Eliane Umuhire otrzymały nagrody dla najlepszych aktorek na międzynarodowym festiwalu w Karlowych Warach. Prezentujemy oficjalny zwiastun filmu oraz przytaczamy tekst autorstwa Kazimiery Szczuki odnoszący się do tematyki tej produkcji. „Ptaki śpiewają Kigali” wejdą do kin 22 września.
„Koniec poezji” deklarowany przez filozofów po Holocauście oznaczał konieczność podejrzliwego przyglądania się słowom, przede wszystkim słowom takim, jak człowiek, ludzkość, postęp, wreszcie – Bóg. W Rwandzie, podobnie jak w Europie podczas II wojny światowej, doszło do radykalnego zerwania międzyludzkiego paktu. Pamięć zbiorowa doznała wtedy, w roku 1994, urazu na całe stulecia. „W trzy miesiące milion ludzi wyrżniętych. Lepsza wydajność niż u nazistów. Ręcznie” – zwięźle referuje to jedna z filmowych postaci.
Wybór nieoczywistego, „ptasiego” tematu – wiążącego polsko-rwandyjskie losy ludzkie w przypadkowe związki, poza polityką, misjami humanitarnymi czy mediami – staje się pojemną, sugestywną metaforą. Zamilknięcie ptaków podczas rzezi i ich tytułowe odzyskanie głosu po kilku latach to nie tylko fakt. To również symboliczna figura ludzkiego doświadczenia duchowej śmierci i powolnego procesu odrodzenia.
Filozoficzno-symboliczny wymiar filmu stara się wyjść dalej, poza granice gatunkowizmu, przekonania o wyższości homo sapiens nad resztą stworzenia. Populacja afrykańskich ptaków, jako rodzaj drugoplanowego, zbiorowego bohatera filmu, to wskazanie na fundamentalne pytanie o status gatunku ludzkiego, o opozycję ludzkie – nieludzkie, przez którą usiłujemy porządkować i wartościować świat. Dzikość, bestialstwo, odmienność od „ludzkich” obyczajów – to atrybuty przez stulecia kolonializmu przypisywane plemionom Afryki.
Okrucieństwo ludobójstwa nazywamy „zwierzęcym”, a warunkiem jego możliwości staje się odczłowieczenie ofiar. Tak czynili naziści, porównujący Żydów do robactwa, tak czynili mordercy swoich sąsiadów przyjaciół w Rwandzie. „Tutsi są jak karaluchy. Zalęgli się w naszych domach. Jedzą naszą żywność, piją naszą wodę” – takie słowa, zagrzewające do mordu, płynęły w Rwandzie z publicznego radia. Przez obrazy i dźwięki natury – poddawanej tu naukowemu oglądowi, ale ukazywanej jako tajemnica stworzenia – twórcy filmu wskazują na kruchość moralnego ładu opartego na niekwestionowanym prymacie opozycji ludzkie – nieludzkie. Każą nam podejrzliwie przyglądać się tej dystynkcji.
Nie ma odpowiedzi na pytanie: „Dlaczego?”, zadane przez bohaterkę filmu jednemu z oprawców jej rodziny. Dlaczego człowiek zabija sąsiada, przyjaciela, dziecko? Nie wiadomo. Rana, jaka zostaje podczas ludobójstwa wyszarpana w samej tkance ludzkiej wspólnoty, dokonuje się również w języku, w kulturze, w porządku religijnym. Artyści mierzą się z zadaniem odbudowywania ciągłości.
„Nienawiść jest nieuleczalna” – mówi bohaterka filmu. A jednak cały projekt „Ptaki śpiewają w Kigali” podejmuje próbę leczenia. Jest to leczenie przez wyrażanie, przez narrację, przez język, którego znaczeń musimy się uczyć na nowo, mimo że dawno straciliśmy zaufanie. Polsko-afrykańska opowieść staje się żałobną medytacją i metaforą niewyrażalności. Ludzki język, skażony na zawsze nienawiścią, ustępuje, na symbolicznym poziomie, miejsca głosom ptaków, aby za ludzi opowiedziały o ludzkim złu.
